‘SORTZEN DABILTZAN PARADIGMA BERRIAK: zailtasunak eta erronkak’ [otsailak 8]
Antolatzaileen sarreraren ondoren, hizlariak hauek izan ziren: Alicia Puleo (Ekofeminismoa) eta Luis Macas (Bizitze ona). Atsedenaldia egin zen gero, Kukutza gaztetxekoek egindako hamaiketako zoragarri batekin, indarrak hartu eta jendea pixkat harremantzeko apartekoa, eta azkenik Yayo Herreroren (Desazkundea) unea iritsi zen, hiruen ekarpenei buruzko galderen txanda azkenerako utziz.
Alicia Puleok feminismoa eta ekologiaren arteko puntu amankomunak aipatu zituen: 1- biek ala biek, haien ezkerreko ustezko aliatuen aurrean egoera deserosoa pairatzen dute, taldearen indarrak sakabanatzea egotzita 2- eraldaketa ekonomikoa aldarrikatzen dute, baina baita gizarte eta kultura mailakoa…
Ekofeminismoak, feminismoarekin berarekin ere harreman konplexua duela azaldu zuen, lehenik ezkorra: 1- gizartean orokorrean bezala, feminismoaren baitan ere ez dagoelako kontzientzia ekologiko nahikoa 2-feminismoaren historiarengatik; emakumea naturarekin lotu izan da betidanik, eta Simone de Beauvoir-ek dualismo horrekin hautsi nahi izan zuen, kulturan tokia eginez. Eragin hori nabaria da egun 3- fenomeno ezezagun eta heteroizendatua (hau da, kanpotik izendatua) delako.
Ekofeminismoaren bertsio landua ekofeminismo kritikoa da. Ilustraziotik berdintasunaren defentsa eta zapalkuntzarekiko kritika oinordetu ditu.
Korronteok desazkundearekin izan ditzaketen puntu amankomunak hauek lirateke:
– mugimendu feministak beregain hartu dituen zenbait erreibindikazio (emakumeen lanaldi bikoitzaren arauketa, adibidez).
– soldatapekoak diren eta ez diren lanak aintzat hartzea, eta horren araberako zereginen banaketa proposatzea.
– natura eta izaki bizidunekiko ardurak elkartzea.
Desazkundeak eta giza-ekologiak, egungo gizartea etxe-mailako mundutik elikatzen dela salatzen dutela azaldu zuen, gizabanako (eta gehienetan emakumeak) batzuen bizitzak hipotekatzetik.
Azkenik, utopiaren definizio etimologikoa eskainiz amaitu zuen, tokirik izan ez duen baina izan dezakeen hori bezala. Horren harira, ekofeminismoa, desazkundea eta giza-ekologiaren arteko uztarketa proposatu zituen mende berrirako paradigma eta helburu gisa.
Luis Macasen txanda iristean, kitxuaz egin zuen hitzaurrea. Ekuadorreko komunitate indigenen ordezkari bezala etorri zen, bertan errotutako Sumak Kawsay-ari eta hango egoerari buruz hitzegitera.
Pachamama-rekin duten harreman berezia ulertarazten saiatu zen; ez dela soilik harreman materiala, kulturala eta espirituala ere badela. Giza-komunitate eta natur-komunitatearen arteko harremanak naturaren barruan ematen dira, era ez artifizialean.
80-90eko hamarkadetan nabaritu omen ziren lehen aldaketak. Orduan sortu ei ziren jarraipena eman dieten hainbat estrategia garrantzitsu. Sistema kapitalista era bortitzean azaldu, eta naturaren merkantilizazioarekin, giza-komunitate eta komunitate naturalaren arteko haustura ekarri zuen. Erasoen gainetik, lurraldearen komunitate-gobernua eta autogobernua mantendu zituzten, antolakuntza mota hori erresistentziaren adierazle izanik.
Komunitatearen espirituan dauka funtsa sistema honek, hark ematen baitio elementu guztien arteko erlazioa. Honez gain, integralitatea (osotasuna komunitatearen baitan) eta osagarritasuna (dualitate osagarria; bestea behar da) ere oso garrantzitsuak dira. Horregatik ezin daiteke ‘bizitze ona’ existitu, garapena baliabideen ustiapen bezala planteatzen bada. Balio hauen transmisiorako, hezkuntza sistema da komunitateek beren esku daukaten tresna garrantzitsuenetakoa (hemen ere kapitalismoak gero eta presentzia handiagoa badu ere).
Ekoizpen-baliabideekiko ikuspegi komunitarioa mantendu da, estatuaren esku-hartzea dela eta, asko kostatu den arren (lurren jabegoaren kontzeptua sartu du, banakako jabego-tituluak banatuz). Mendebaldeak eredu kapitalista baizik eskeintzen ez diela esaten dute, gauzen pilaketan oinarritua. Badaude ahaleginak sistema kapitalista hegemoniko eta bertikalak komunitateetan sartzeko (eta toki askotan, gizarte ehundura komunitarioa koloka larrian jarri dute).
Macasen ustez, guzti honen atzean, paradigmen eztabaida aurkitzen da. Kanpotik, indigenek indigenentzako lanean dihardutela perzibitzen dela esan zuen, baina hori ez dela hala, mundu mailako borroka zabalago baterako haien ekarpena dela baizik.
Kultura, beharrizan, bizimodu… ezberdinak, momentu honetan sistema kapitalistak eskaintzen digunaren aurreko erantzun ezberdinak baino ez direla esan zuen, eta beraien kasuan, Sumak Kawsay-a zela bide horretan jarraitzen zuten oinarrizko antolaketa matrizea, komunitate mailatik abiatu eta eskala handituz, mundu mailako herri-erantzun unitario bat lortzeko bidean.
Yayo Herrero izan zen goizeko saioan azkena. Desazkundearen inguruan aritu zen hizketan.
Egun, arazo eko-sozial gehienen atzean, gehiegikeria ageri dela esan zuen. Pairatzen gabiltzan krisia ere, ez omen da lan faltagatik, iraganeko gehiegikeriengatik baizik (eraikuntza, kredituak, finantza negozioak…)
60ko hamarkadan jada, Meadows informeak eman zuen gehiegikeriaren bideak nora eramango gintuenaren berri: ezinezkoa da mugagabeko hazkundea, errekurtso mugatuak dituen sistema baten baitan gauzatzea.
Egiturazko krisiari so eginez (ez finantza krisia soilik, sistemak egiten duen bezala), beste hainbat krisi mota ere aurkituko ditugula iradoki zuen:
Energiaren krisia_ petrolioaren tontorrera iritsi omen gara. Gure gizarte ‘petromenpeko eta energijalea’ haren existentzian oinarrituta dago guztiz. Tontorrean egoteak zera esan nahi du: 1-gero eta gutxiago dagoela 2-dagoenaren kalitatea kaskarragoa dela 3-dagoena ateratzea zailagoa dela (inbertsio tekniko handiak).
Energia garbiak existitzen dira, baina kalitate altuko petrolioarekin alderatuta, energia-itzulera tasa baxuak dituzte.
Ingurumen-krisia_ beste prisma batekin begiratuz, azken garai geologikoaren izena, holozenotik antropozenora aldatzea proposatzen duenik ere badago. Gizakiak (eta bereziki post-industrialak) mugitutako materia-tona kopuruak, sekula ez dira eman higaduragatik. Aztarna ekologikoan eragiten du honek, eta Hego-Ipar migrazioak sortu, azken honetako kontsumo (aztarna) mailak lortzeko asmoz. Klase mailen papera funtsezkoa da kontu honetan.
Zainketen krisia_ ahulenen zainketa (haurrak, nagusiak, ezinduak,…) emakumeen gain egon da hein handi batean. Hau ez da esentziagatik hala, patriarkatuaren rol banaketengatik baizik. Egun ere, kasu askotan, hala gertatzen da: emakumeak plano publikora salto egin duen era berean, gizonezkoak ez du etxeko planora salto egin. Hutsik gelditzen den tarte hori, emakumeen kargu gelditzen da, bai lanaldia bikoiztuz, edota bere soldata beste klase baxuagoko emakume bat kontratatzeko erabiliz. Klase maila baxuenera iritsi arte gertatzen da hierarkizazio hori, zikloa faltsuan itxiz (beste herrialde batzuetatik etorritako emakumeek betetzen dute huts hori, aldi berean, beraien herrialdeetan zainketa beharra duten haur edota nagusiak utziz, zeinak bere familiakoa den beste emakume batek zainduko dituen).
Funtzionamendu hauen erroa ekonomia neoklasikoaren paradigman aurki dezakegu: hau ez da benetako fruitu fisikoak ematen dituen zerbaitetan sostengatzen, agerikoa den ezertan. Objektu ekonomikoa definitzen du, dirutan itzulgarria den, edota eraldaketa industrial bat jasan dezakeen zera hori bezala. Lana eta lurrak, kapitalagatik ordezkagarriak direla baieztatzen du gainera. Azkenik, moneta-balio bat sortzen duen dimentsioa baizik ez dugu ikusten (honen atzean dagoena, itzela da!).
Hazkundearen mitoak BPG eta moneta-agregakinen baturarekin neurtzen du ongizate maila, baina bizitzako hainbat aspektu garrantzitsu uzten ditu albora. Formula honekin, suntsipena ere aberastasuna bailitzan kontatzen da (moneta-balioa duen heinean).
Zer egin dugu guzti hau ‘bideratzeko edo eramangarriagoa egiteko’? Ekoeraginkortasuna asmatu. Gutxiago kontsumitzen dugunaren ideiak salmentak gehitu ditu. Errebote-efektu bat sortu da: banakoaren aurreztea, eredua hazi eta aurrera egiteko bidean inbestitzen da.
Eskalaren eta denbora eta abiaduraren arteko harremanari ere tarte propioa egin zion. Bizitzan, harremanen tempoak, naturaren birsorkuntzarenak… existitzen dira. Bada, eredu honek, bere tempo propioak eraiki ditu. Eraberritzeko aukerarik ez duten neurrian ustiatzen ditu errekurtso naturalak; demokrazian, adostasunen eraketan… garatu nahi ditugu proiektuak, eta halako teorien defendatzaile izanik ere, ez gaude benetan jendearen iritzi eta ekarpenei tarterik egiteko prest. Zer hausnartu ematen digu honek. Kapitalaren eta bizitzaren arteko tentsioak daude.
Planetaren mugaren gaiak berrartzean, era globalean gutxiagorekin bizitzera behartuak ikusiko gara; zein modutan gauzatuko dugu hori? Gizarte ekofaxistetan? Edota era bidezkoan banatuz? Momentu horretan tentsio ugari sortuko dira, eta gizartean batutako indarren araberakoa izango da gatazka horien aurreko erantzuna.
Ekimen alternatiboak esperientzien laborategi nagusi direla esanez bukatu zuen Yayok, XIX. mendeko langile mugimenduen pausuak, ondoren hainbat gobernuk kopiatu zituztela gogoraraziz.
Feminismoa, ekologia eta ezker klasikoko proposamenen uztarketatik etor omen liteke konponbidea.